خواص و فواید گیاه پونه

بوعلی‌سینا و به استناد مطالب جلد دوم کتاب قانون، حکیم بزرگ ایرانی با برشمردن انواع پونه می‌گوید که پونه گوهری است لطیف و پونۀ کوهی از پونۀ جویباری قوی‌تر است. به گفته او تندی و  تلخی که پونه دارد بسیار نرم‌کننده است و بویژه پونه کوهی در نرمش دادن موثرتر از جویباری است . خون را به سوی پوست می‌کشد و قرحه‌آور است . پونه را تنها خورندف عرق ریز است و بسیار گرمی‌بخش . مواد را از ژرفای تن جذب می کند . تکه‌کننده و خشکاننده و گرم‌کننده است. پونه، بویژه پونۀ سبز را هم‌چنین با شرابی بپزند و بر پوست نهند تا لکه‌های سیاه و خونی را که زیر پلکها پیدا می‌شود از بین ببرد .

برای درمان درد مفاصل آب‌پزش را بخورند. کوفتگی ماهیچه و پیرامون ماهیچه را برطرف می‌کند . ضماد پونه که پوست را می‌سوزاند هم داروی عرق‌النساء است . ضماد پونه مزاج اندام را تغییر می‌دهد و جاذبی است که از ژرفا جذب می‌کند . هم‌چنین پونه را بخورند و به دنبالش آب پنیر سر کشند و چندین روز پی در پی تکرار کنند که در علاج پاغر و واریس مفید است .                     پونه‌ای که ( غلیجن ) نام دارد نیز خوردنش داروی ترنجیدگی و مالیدنش بر پوست که خون را بسوی پوست می‌کشد علاج نقرس است. چون پونه هم تحلیل‌برنده و هم تکه‌کننده و نرمی‌بخش است خوردنش در علاج جذام هم مفید است.

افشره‌اش کرم گوش را از بین می‌برد و پونه کوهی داروی زخم دهان است و ریختنی‌ها را از سوراخ بینی بیرون سازد. سوختۀ غلیجن هم لثه را استوار سازد .آب‌پز پونه علاج بلند نفسی ( انتصاب النفس ) است . پونه تنها و بویژه اگر با انجیر خورند سینه را از خلط‌های غلیظ و لزج پاک می نماید. درمان درد دنده است و کوهی از جویباری در این باره موثر تر و غلیجن همه این کارها را می‌کند. سرکه را بر پونه پاشند یا پونه‌ای که تازه در سرکه ریخته‌اند به بینی غش‌کرده نزدیک کنند تا از بوی آن به هوش آید . پونۀ شاک هم در علاج تپش قلب مفید است 

هر پونه‌ای و بویژه پونۀ کوهی بی‌اشتهایی و ضعف معده را هم از بین می‌برد و سکسکه را تسکین می‌دهد . پونه که زداینده و باز کننده و نرم‌کننده مواد صفرایی و سودایی است ، خودش و آب‌پزش در علاج یرقان مفید است. اگر بیمار یرقانی خود را با آب پز و پونۀ کوهی شستشو دهد عرق کند و سود بیند و اگر پونه را با انجیر خورند داروی استسقا است .

آب پز پونه برای پیچش و درد روده و قی و اسهال شدید مفید است . پونۀ بیابانی هم مسهلی ملایم است ، بنفع زهدان است ، کرم و بویژه کرمهای ریز را می‌کشد. بیمار تب و لرز اگر هم آب‌پز پونه خورد ، یا پونه را در روغن بپزد و از آن روغن بر تن مالد بسیار نفع بیند .

خوردن و ضماد گذاشتن پونه پادزهر حشرات است . ضمادش تقریباً کار داغ‌گذاری را انجام می‌دهد . کسی که سم خورده اگر پونه را با شراب بخورد سم را از کار بیندازد . دودکردن برگ پونه هم حشرات را می‌گریزاند . گستردن برگش نیز دشمن حشرات موذی است . پونۀ بیابانی داروی نیش کژدم است و اگر در آب جوشیدۀ پونۀ کوهی را بخورند پادزهر دندان درندگان است .